2004 - 2009

16 December 2008

Tussenkomst bij de plenaire bespreking van de begroting 2009 op 16 december 2008

Mevrouw de Voorzitter, Leden van de Regering, Waarde Collega’s,

Over de plenaire bespreking van de Vlaamse begroting hangt de donkere schaduw van de crisis. Economie noemt men soms “the dismal science”, de ellendige, triestige wetenschap. Dit blijkt meer dan ooit waar.
Sinds het einde van de zomer zijn de economische vooruitzichten zeer snel verslechterd, zowel wereldwijd als in het eurogebied en België. De groeivertraging sinds midden 2007 van de reële economie door de gestegen grondstof-, energie- en voedselprijzen, sloeg midden september 2008, na het faillissement van Lehman Brothers,om in een diepe financiële crisis, die nu op haar beurt de reële economie in een veel grotere omvang aantast.

Die crisis is buitengewoon ernstig door haar omvang, haar snelheid, haar duur, en haar wereldomvattendheid, geen enkel land ontsnapt eraan. Het is merkwaardig om vast te stellen hoe het feit dat een aantal Amerikaanse gezinnen omwille van de vertraagde economische groei hun lening niet meer konden betalen, wereldwijd een enorm cascade-effect heeft opgeleverd. Weerkundigen kunnen aantonen dat het gefladder van een vlinder in Japan een orkaan in de Verenigde Staten kan veroorzaken. Voortaan geldt dat ook voor de globale economie. In elkaar stuikende huizenprijzen aan de ene kant van de oceaan kunnen in een razendsnel tempo aan de overkant van de plas banken aan de rand van de afgrond brengen. Het zorgt voor drastische effecten op de reële economie. De groei van de activiteit in de meeste geavanceerde economieën viel stil en die hoge grondstofprijzen van enkele maanden geleden zijn opnieuw gekelderd, maar zonder een heroplevende economische activiteit tot gevolg. Het vertrouwen van producent en consument zonk immers naar ongekende diepten, met de gevolgen die we ook in Vlaanderen horen, maar misschien nog niet echt voelen. 650 ontslagen bij ArcelorMittal in Gent, 260 mensen buiten bij Bekaert-Hemiksem, Philips Turnhout ontslaat 264 mensen. Ford Genk is een hele maand dicht. BASF Antwerpen heeft een gedeelte van zijn productie tot begin 2009 stilgelegd. Nyrstar uit Balen sluit zelfs een volledig half jaar, en ga zo maar door.
Begin september ging het Federaal Planbureau nog uit van een economische groei van 1,2%. Wat toen een vrij pessimistische schatting was, bleek snel veel te optimistisch. Nadien ging het vlug bergafwaarts. De groeivoorspellingen daalden met -0,2%-punten per week. De negatieve groei van 0,2% die de Nationale Bank aangeeft, is gebaseerd op feiten tot 20 november en is al voorbijgestreefd. Hoe recenter een prognose, hoe pessimistischer.
Vorige week (8.12.2008) presenteerde het Nederlands Centraal Planbureau zijn vooruitzichten voor de Nederlandse economie: in 2009 verwacht het CPB een krimp van 0,75% waarna in 2010 een licht herstel zou volgen (1%)[1]
Zonder dramatisch te willen doen, vereisen zulke omstandigheden ook uitzonderlijke reacties. Zelfs zij die je niet kunt verdenken van een gebrek aan orthodoxie voor overheidsingrijpen, denken dat. Het regent dan ook stimuleringspakketten, althans aankondigingen ervan.

Het belang van aankondiging van stimulerend beleid in een klimaat waar het vertrouwen van producent en consument wegzakt, zit hem vooral in de aankondiging ervan. Dit klinkt allicht eigenaardig, maar het grote belang van de New Deal van president Franklin Roosevelt in 1933 was dat een radicale breuk met oude principes, zoals passief budgettair en monetair beleid, luid en lang van te voren werd aangekondigd. Economisten noemen dat het keren van de verwachtingen. Het Vlaamse plan van midden november draagt niet toevallig de naam, “Herstel het vertrouwen”.
Zoals Henri Bogaert van het Federaal Planbureau onlangs zei: een kleine, open economie als de Belgische, en dus ook de Vlaamse, zal vooral voordeel halen uit de stimuleringsplannen van andere landen, maar dat wil niet zeggen dat we free rider mogen spelen. Ook wij moeten onze bijdrage leveren aan het herstel van de economie. Vlaanderen werd gevolgd door Wallonië en ook de federale overheid bleef niet achter. Het geheel wordt versterkt door een inter-professioneel akkoord. We zijn niet met elk onderdeel ervan even gelukkig, maar het is toch maar best dat het er is. Europa creëert het kader en de ons omringende landen doen hun duit in het zakje. Om deze brand te blussen, moet je met velen zijn.
Als de overheid wil tussenkomen moet ze dat snél doen én op juiste moment. De reden waarom orthodoxen tot voor kort budgettair conjunctuurbeleid afkeurden, was dat de koopkrachtimpuls bijna altijd te laat kwam en niet zelden op een slecht moment viel.

De Vlaamse begroting 2009 is expansief, ongetwijfeld. De beleidskredieten nemen toe met 1,4 miljard of + 6% ten opzichte van de oorspronkelijke begroting 2008. We maken dan nog abstractie van bijna 600 miljoen uitgaven die op 2009 betrekking hebben, maar al eind 2008 gebeuren. Als we daar mee rekening houden, stijgen de beleidskredieten met 2 miljard of 8,5%. Dit in een context waarbij, zelfs toen de begroting werd opgesteld de reële groei + inflatie maar 3,9% zou bedragen. Die voorspellingen zijn al totaal voorbijgestreefd. Het zal maar 1% of minder zijn. De Vlaamse jobkorting die nog werd verhoogd, komt in februari 2009, op het gepaste moment.

Het zou aanmatigend zijn om dat allemaal voorzienig beleid te noemen. Er zit wat geluk bij, maar dat geluk wordt geholpen door het voorzichtige begrotingsbeleid dat Vlaanderen al 20 jaar voert.
Een geluk bij een ongeluk is ongetwijfeld dat vele geplande investeringen waarvan we eigenlijk hadden gehoopt dat ze al enkele maanden of jaren in uitvoering waren, het komende jaar effectief zullen kunnen plaatsvinden. Als in augustus de orderboeken van de aannemers dreigen leeg te worden, kan de eerste steen van nieuwe en vernieuwde scholen gelegd worden. Hetzelfde geldt voor het ambitieuze pakket sociale woningen dat voor de komende tien jaar in het vooruitzicht gesteld wordt.

We mogen hopen dat ook de lokale besturen hun investeringen op peil houden. Het Gemeentefonds groeit ook dit jaar met 3,5%. Waar in 2007-2008 deze regel de lokale besturen parten speelde, zal in 2009 en 2010 het omgekeerde het geval zijn. Ook dat is anti-cyclisch beleid
Uiteraard zal Vlaanderen in zijn inkomsten ook de economische realiteit voelen. De inkomsten van de deelstaten zijn niet ongevoelig voor de conjunctuur zoals wel eens beweerd wordt. Bij de federale begrotingscontrole 2009 zullen de doorgestorte samengevoegde en gedeelde belastingen fors lager zijn, dan wordt voorzien in de Vlaamse begroting 2009. De conjunctuurprovisie vangt dit gedeeltelijk op. Als ook de ontvangsten uit gewestbelastingen tegenvallen, dan is het denkbaar dat 2009 eindigt met een vorderingentekort. Daar kijken we met enige bezorgdheid naar toe, maar anderzijds had het toch echt wel zeer verbazend geweest, mocht deze wereldcrisis zonder enig effect op de Vlaamse Begroting geweest zijn.
De gezonde overheidsfinanciën die Vlaanderen de voorbije jaren opgebouwd heeft zorgen er echter wel voor dat we, ondanks deze wereldcrisis, belangrijke maatschappelijke uitgaven kunnen blijven doen:
- De kredieten voor de werkingsmiddelen in het basis- en het secundair onderwijs stijgen in 2009 met 126 miljoen euro in vergelijking met 2008. Precies 50 jaar geleden werd het Schoolpact ondertekend. Maar nu pas leggen we met de nieuwe financiering “de lat gelijk” tussen de onderwijsnetten
- in de begroting 2009 wordt er in een extra budget voorzien van 50 miljoen euro voor kinderopvang. Het bijkomend budget zal voor 3 aspecten worden ingezet: Uitbreiding van het aanbod, betere betaalbaarheid en een beter statuut voor de onthaalouders.
- Om beter antwoord te kunnen bieden op investeringsvragen van ouderenvoorzieningen, ziekenhuizen en gehandicapteninstellingen werd in 2007 overgeschakeld op alternatieve financiering. Die alternatieve financiering is thans al op kruissnelheid en zorgt zo ook mee voor investeringen om de economie aan de gang te houden.
- Missing links zoals de ax, de Noord-Zuid-verbinding in Limburg en in de Kempen zijn beslist en worden nu uitgevoerd.
- de tweede toegang tot de Waaslandhaven werd principieel beslist.
- de premies voor energiebesparing voor mensen die niet kunnen genieten van een belastingaftrek zijn uitermate succesvol
- vanaf 1 januari komt er ook een premie voor dakisolatie. Ongetwijfeld wordt die minstens zo succesvol.
- het rationeel energieverbruik in sociale woningen wordt ook gestimuleerd. Met de voorziene middelen zullen onder meer in 1500 sociale woningen de niet-energiezuinige verwarmingstoestellen vervangen worden door moderne, energiezuinige installaties.
- we zijn uitermate tevreden met de stijging van de kredieten voor bodemsanering, de voorgenomen subsidiëring van roetfilters voor dieselwagens is een eerste stap naar het milieuvriendelijk maken van de autofiscaliteit
Deze Regering investeert dus in logistiek, in milieuvriendelijke technieken en innovaties en wel voor iedereen, maar ook in mensen, zowel in hun vorming, als in hun maatschappelijk welbevinden. Dit draagt bij tot ons welzijn, maar eigenlijk ook tot onze welvaart. Wie zich geen zorgen moet maken over de opvang van zijn kinderen, over de zorg voor de hoogbejaarde, demente moeder of over wat er gebeurt met een gehandicapte zoon, als men er zelf niet meer zou zijn, zal ook productiever en creatiever kunnen zijn in het arbeidsproces. Uiteindelijk is dit niets anders dan “sterken kansen geven en tegelijkertijd zwakken meetrekken”, het adagium van de sociale markteconomie, waarvan Bondskanselier Merkel recent nog zei dat het als principe best zo snel mogelijk over de hele wereld verspreid raakt als tegengif tegen de huidige wereldcrisis, veroorzaakt door nieuwe vormen van blind kapitalisme.
We doen dit vandaag al in belangrijke mate, maar terecht heeft de Vlaamse Regering niet gewacht op deze crisis om ons voor te bereiden om deze inspanningen de komende jaren nog serieus te versterken en te verdiepen. Het is ongetwijfeld een open deur instampen met te zeggen dat de huidige crisis geen kortstondig onweer is, maar een serieuze klimaatsverandering. Kenmerk van het nieuwe klimaat zal ongetwijfeld zijn dat crisissen en veranderingen voortaan sneller, globaler, dieper en ingrijpender zullen zijn.
Willen we ons daar tegen wapenen dan zullen we ons op alle mogelijk vlakken moeten blijven inspannen om Vlaanderen nog innovatiever, dynamischer en mondialer te maken.
Het Pact van Vilvoorde legde in 2001 de langetermijndoelstellingen voor Vlaanderen tegen 2010 vast. Nu blijkt dat Vlaanderen op de meeste gebieden een positieve evolutie kent. Op het vlak van scholingsgraad en zorgverstrekking is Vlaanderen duidelijk op de goede weg, ook al zijn er ook hieromtrent belangrijke uitdagingen. Maar we moeten nog verder kijken.
De welvarende positie van Vlaanderen is niet verworven. Om deze situatie te behouden en te garanderen zal bijzondere actie nodig zijn. De uitdagingen die de komende decennia op ons afkomen zijn enorm.
Drie van de voornaamste ontwikkelen waarop we een antwoord zullen moeten formuleren zijn de volgende: De demografische evolutie, de vergrijzing en ontgroening, het feit dat onze economie in een onwaarschijnlijk tempo globaliseert en, de vaststelling dat onze leefomgeving dit niet zal kunnen volhouden.
In het licht van deze uitdagingen werd de ambitieuze doelstelling geformuleerd dat Vlaanderen tegen 2020 een absolute topregio wil worden.

Mijnheer de Minister-President, ik weet dat het uw bedoeling is om een nieuw pact voor Vlaanderen 2020 af te sluiten met de doelstellingen en cijfermatige indicatoren. Ik kijk dan ook heel erg uit naar het VIA forum van 20 januari 2009 in Hasselt.

Ik verwacht daar dan ook een inspirerend plan, tot stand gekomen in een open dialoog met het maatschappelijke middenveld en gedragen door de ruime bevolking, met antwoorden op de grote vragen voor de toekomst.

Ik ben ervan overtuigd dat dit plan ook in de volgende legislatuur door een nieuwe regering opgenomen en uitgevoerd zal worden.